De plaatsen in de provincie Friesland:
Aalzum Baard Beetgum Beetsterzwaag Bergum Berlikum Boksum Bolsward Britsum Broek Buitenpost Cornwerd Damwoude Dantumawoude Deersum Dokkum Drachten Dronrijp Ee Ferwerd Folsgare Franeker Gaastmeer Gerkesklooster Gorredijk Grouw Hardegarijp Harlingen Heerenveen Hindeloopen Holwerd Hoorn op Terschelling Huins Huizum Idaard Idskenhuizen IJlst Itens Joure Kollum Kubaard Langezwaag Langweer Leeuwarden Lemmer Lippenhuizen Makkum Metslawier Midlum Midsland Minnertsga Molkwerum Murmerwoude Nes Nes Nieuwe Bildtdijk Nijehaske Noordwolde Oostermeer Oosterzee Oranjewoud Oude Leije Oudemirdum Oudeschoot Oudkerk Pingjum Poppenwier Rauwerd Rijperkerk Rinsumageest Schiermonnikoog Schillaard Schingen Sint Annaparochie Sint Jacobiparochie Sint Nikolaasga Sneek Spannum Staveren Stiens Terhorne Ternaard Teroele Terschelling Kaart Terwispel Tirns Tjallebert Tjerkgaast Ureterp Veenwouden Vlieland Vrouwenparochie Wanswerd Warns Wartena Westhem Wier Wieuwerd Winsum Wirdum Wolvega Wommels Wons Workum Ysbrechtum

Friesland

Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie
Ga naar: navigatie, zoeken
Fryslân
Friesland
Provincie van Nederland Vlag van Nederland
Provincievlag Provinciewapen
(Details) (Details)
Kaart: Provincie Friesland in Nederland
Over deze afbeelding
Geografie
Hoofdstad Leeuwarden
Oppervlakte
– Land
– Water 5.748,74 km²
3.341,70 km²
2.407,04 km²
Coördinaten 53° 10′ NB, 5° 40′ OL
Bevolking
Inwoners (30 september 2012) 647.239
– Bevolkingsdichtheid 194 inw./km²
– Aantal gemeenten 24
Politiek
Commissaris van
de Koning (lijst) John Jorritsma (VVD)
Overige informatie
Volkslied De âlde Friezen
Religie (2005) Protestant ca 30%
Katholiek 6%
Moslim 2%
TLD .frl
ISO 3166 NL-FR
Website www.fryslan.frl
Detailkaart
2015-P02-Fryslan.jpg
Portaal Portaalicoon Nederland
Friesland
Friesland [ˈfrislɑnt] (Geluidsfragment uitspraak (info / uitleg)); Fries en officieel: Fryslân [ˈfrislɔ̃ːn] (Geluidsfragment uitspraak (info / uitleg)) is een provincie in het noorden van Nederland.

Friesland telt 647.239 inwoners (30 september 2012). De hoofdstad is Leeuwarden. Zowel het Fries als het Nederlands heeft in de provincie de status van bestuurstaal.

Inhoud

[verbergen] 1 Geografie
1.1 Ligging
1.2 Landschap
2 Naam
2.1 Herkomst
2.2 Fryslân
2.3 Heitelân
3 Geschiedenis
3.1 Prehistorie en oudheid
3.2 Middeleeuwen
3.3 Nieuwe Tijd
4 Taal
4.1 Fries
4.2 Nederlandse en Nedersaksische dialecten
4.3 Plaatsnamen
4.4 Welkomstpakket nieuwe inwoners
4.5 Nieuwe Friese taalwet
5 Sport
6 Cultuur
6.1 Literatuur
6.2 Media
6.3 Musea
6.4 Evenementen
6.5 Kunst in de openbare ruimte
6.6 Cultuurgebieden
7 Demografie
8 Economie
9 Zorg
10 Bestuur
10.1 Politiek
10.2 Gemeentelijke indeling
11 Plaatsen
11.1 Friese elf steden
11.2 Grootste plaatsen
11.3 Beschermde stads- en dorpsgezichten
12 Klimaat
13 Architectuur
14 Verkeer en vervoer
14.1 Wegen
14.2 Spoorwegen
14.3 Scheepvaart
14.4 Vliegvelden
15 Zie ook
16 Literatuur
17 Externe link
Geografie

Ligging

In het oosten wordt Friesland begrensd door Groningen en Drenthe, in het zuiden door de provincies Overijssel en Flevoland, in het zuidwesten door het IJsselmeer en in het westen en noorden door de Waddenzee (buiten de Waddeneilanden door de Noordzee). Door de Afsluitdijk is Friesland verbonden met Noord-Holland. De Friese waddeneilanden Vlieland, Terschelling, Ameland en Schiermonnikoog zijn bereikbaar met veerdiensten vanuit Harlingen naar Vlieland en Terschelling, vanaf Holwerd naar Ameland en vanaf Lauwersoog naar Schiermonnikoog.

Om de provincie te onderscheiden van Noord- en Oost-Friesland en de Kreis Friesland in het Duitse Nedersaksen wordt de provincie in wetenschappelijke kringen ook wel aangeduid als Westerlauwers Friesland.

Qua totale oppervlakte (land plus water) is Friesland de grootste provincie, en qua landoppervlakte is het de op twee na grootste provincie. Het hoogste punt van de provincie is het 45 meter hoge Vuurboetsduin op Vlieland. Het hoogste punt op het vasteland is de Bosberg bij Appelscha met 26,6 meter.

Landschap

Landschap bij Wanswerd.
Friesland is door de Vereniging Nederlands Cultuurlandschap uitgeroepen tot mooiste provincie van Nederland.[1] De vereniging It Fryske Gea (= het Friese landschap) is de provinciale natuurbeherende instantie.

Friesland heeft een open landschap en is waterrijk. Het Friese landschap bestaat uit negen verschillende landschappen[2]: het Waddengebied, de Zuidoosthoek, het terpengebied van Oostergo, Westergo, het Lage Midden, de Veenpolders, Gaasterland, de Noordelijke Wouden en het Bedijkingslandschap (= Marne, Het Bildt, Nieuwlanden en Lauwerszee).

In Friesland liggen vier nationale parken: Schiermonnikoog, De Alde Feanen, Lauwersmeer (Groningen en Friesland) en Drents-Friese Wold (Drenthe en Friesland).

Naam

Herkomst

In de middeleeuwse historiografie werd algemeen aangenomen dat Friesland zijn naam dankte aan een legendarische stichter genaamd Friso, even zoals Groningen gesticht zou zijn door een zekere Gruno. Een wonderlijker verklaring voor de naam geeft het zogenoemde Oude Goudse Kroniekje (ca. 1450). Daarin wordt verhaald hoe keizer Valentinianus den Rijn neder quam … inder wilder Neder Sassen lant … ende om dattet soo couden lant is, soo dedent die Romeynen Vrieslant hieten.[3] Recenter is de veronderstelling dat de volksnaam Fries oorspronkelijk verwees naar het volk met krulharen.[4]

Fryslân

Op 1 januari 1997 werd de officiële naam van de provincie door de Friese Provinciale Staten veranderd van ‘Friesland’ in ‘Fryslân’.[5] In november 2004 besloot het Ministerie van Binnenlandse Zaken erop toe te zien dat de officiële naam in overheidsstukken ook consequent wordt gebruikt.[6][7] In het Nederlandse taalgebruik blijft over het algemeen de naam Friesland in gebruik. Fryslân is echter de officiële naam.

Heitelân

It Heitelân (Nederlands: Het vaderland) is voor Friezen om utens, Friezen die buiten Friesland wonen, een veel gebruikte term om Friesland mee aan te duiden. Het wordt vaak gebruikt om de sterke band met Friesland aan te geven.
Een lied met de naam It Heitelân werd geschreven door J.L. van den Burg en muzikaal ondersteund door J. Lindeman. Vlak na de Tweede Wereldoorlog gingen er stemmen op om het huidige volkslied van Friesland (tekst van Eeltje Halbertsma), De âlde Friezen (Nederlands: De oude Friezen), te vervangen door dit lied. De reden hiervoor was het karakter van het ‘Folksliet’. De tekst zou zich in zijn 19de-eeuwse terminologie te veel associëren met de toen recent in diskrediet gebrachte bloed- en bodemfilosofie. Een nieuwe generatie bracht het lied niettemin de laatste jaren in nieuwe vormen uit, onder meer door de band Reboelje en het Lemster Mannenkoor.

Geschiedenis

Hogebeintum: Friesland in de terpentijd
Prehistorie en oudheid

Van ongeveer 400 tot 200 voor Chr. begon langzamerhand een proto-Friese cultuur te ontstaan met wierden/terpen tussen Vlie en Eems. De ongeveer 200 archeologische rijksmonumenten in Friesland zijn in veel gevallen terpen.[8] De bewoners werden door de Romeinen Frisii genoemd. De aanwezigheid van de Romeinen in Friesland begint met de Romeinse generaal Drusus als hij in 12 v.Chr. zijn campagne in Germania voert.

Middeleeuwen

Fries gebied in de vroege middeleeuwen
Aan het begin van de middeleeuwen strekte Groter-Friesland zich uit van het Zwin, bij wat nu de Belgische grens aan de kust is, tot aan de rivier Wezer in Duitsland. In de 7e eeuw was het onafhankelijk. Het begin van de 8e eeuw is bekend vanwege de Friese koning Radboud en de missionaris Bonifatius. Na de inlijving in het Frankenrijk, in 719 door Karel Martel, bestond Friesland, volgens de Lex Frisionum (= de Friese wet), uit drie delen: het gebied tussen het Zwin en Vlie (West-Frisia), het gebied tussen Vlie en Lauwers (Midden-Frisia) en het gebied tussen Lauwers en Wezer (Oost-Frisia). In het eerstgenoemde deel ontwikkelde zich sinds circa 1000 het graafschap Holland. Wat nu West-Friesland heet, werd na een periode van strijd in 1287 ingelijfd door graaf Floris V van Holland. Dat jaar vond de Sint-Luciavloed plaats, een overstroming die de Zuiderzee tussen West-Friesland en de overige delen van Friesland aanzienlijk verbreedde en contact tussen beide delen in de toekomst enorm zou bemoeilijken. De overige delen behielden zelfstandigheid omdat geen enkele graaf of hertog het gebied onder zijn controle kon krijgen. Bij de Opstalboom vond op basis van de Friese wet in de 13e en 14e eeuw een centrale rechtspraak plaats voor de overgebleven zelfstandige regio’s: de Zeven Friese Zeelanden.

Monument ter herdenking aan de slag bij Warns
Pogingen van de Hollandse graven en hun verbondenen om Friesland te onderwerpen mislukten telkens, en dit definitief in 1345 met de Slag bij Warns, waarin een Hollands-Henegouws ridderleger werd verslagen door een Fries boerenleger. De overgang tussen hoge en late middeleeuwen is een periode waarin een groot aantal kloosters in Friesland werd gesticht. Hun macht vergrootte zich door de rijkdom die zij verwierven met inpolderingen en droogleggingen. Naast de kloosterabten ontwikkelden veel Friese hoofdelingen zich tot lokale edellieden, overigens zonder deze titel te (willen) dragen, want dat zou hen verplichten om het leenmanschap te aanvaarden van hogere adel buiten Friesland.

De zogenaamde Friese Vrijheid gaf als keerzijde het ontbreken van centraal bestuur te zien in een langdurige vete tussen zogenaamde Vetkopers en Schieringers, waarin de eerstgenoemde partij haar belangen verbond met machten buiten Friesland, en de laatstgenoemde die tot Friesland wilde beperken. In de 14e eeuw kreeg de niet-Friese stad Groningen steeds meer macht in de Ommelanden tussen Lauwers en Eems. In de 15e eeuw werd Ulrich Cirksena uit een machtig regionaal hoofdelingengeslacht Graaf van Oost-Friesland. In 1498 benoemde keizer Maximiliaan I hertog Albrecht van Saksen tot Heer van heel Friesland. Hij kreeg echter alleen Westerlauwers Friesland onder controle. Toen was de opsplitsing van het geheel van Friese landen een feit en ging de oude Friese samenhang en vrijheid verloren.

Een eeuw later zouden de Ommelanden onder de stad Groningen en Friesland twee autonome provincies binnen de Republiek der Verenigde Nederlanden worden. Oost-Friesland bleef (na 1648) binnen het Duitse Rijk en kwam na het uitsterven van het inheemse gravengeslacht uiteindelijk in 1744 in handen van de Pruisische koningen. In de Napoleontische tijd werd het enkele jaren bij het koninkrijk Holland gevoegd (1807-1810) en daarna bij het koninkrijk Hannover, dat in 1866 door het koninkrijk Pruisen werd ingelijfd, waarmee het in 1871 opgenomen werd in het Duitse Rijk.

Nieuwe Tijd

De nieuwe tijd begon voor Friesland met de laatste Fries-Hollandse oorlog (1515-1524). In 1581 kreeg Friesland weer een autonome status. De Admiraliteit van Friesland, opgericht in 1596, was één van de Admiraliteiten ten tijde van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. In 1795 raakte Friesland officieel zijn zelfstandigheid kwijt toen het een provincie van Nederland werd.

Taal

De taalsituatie in Noord-Nederland
Fries

De talen die het meeste worden gesproken in de provincie zijn het Nederlands en het Fries (Frysk). Het Fries heeft de status van minderheidstaal en wordt naast het Nederlands als een officiële landstaal erkend onder het Europees Handvest voor regionale talen of talen van minderheden. De taal wordt beperkt gebruikt in de rechtspraak en het onderwijs, en in ruimere mate door (een aantal) overheden en media, en met name voor de radio en op de tv. Sinds de jaren 1980 vindt er in Friesland in toenemende mate verfriesing plaats, hetgeen met name tot uitdrukking komt in een groot aantal topografische namen die in het Fries zijn gesteld, zoals straat- en waternamen en plaatsnaamborden.

Behalve het Standaardfries heeft het Fries ook een aantal dialecten, zoals het Aasters (op Terschelling), Hindeloopers, Schiermonnikoogs, Kleifries, Woudfries en Zuidwesthoeks. De verschillen tussen de dialecten zijn echter aan het verdwijnen en de eerstgenoemde dialecten moeten als uitgestorven worden beschouwd.

Nederlandse en Nedersaksische dialecten

In de Friese steden spreken alleen zij die van het platteland zijn ingeweken (onderling) Fries. Stadsfries, een Hollands dialect met sterke Friese invloeden, is daar vanouds de volkstaal, die echter langzaam verder vernederlandst. Aan dit ‘Friese Nederlands’ zijn enkele andere dialecten verwant als Amelands, Bildts en op Terschelling Midslands.

In het oosten van de gemeente Kollumerland wordt vanouds, maar afnemend, westelijk Gronings gesproken: Kollumerlands. In het zuidoosten van de provincie, beneden de Tjonger, wordt vanouds, maar ook afnemend, het aan het zuidwestelijke Drents verwante Stellingwerfs gesproken. Beide behoren tot het Nedersaksisch.

Plaatsnamen

Exmorra (Nederlandse plaatsnaam)
Eksmoarre (Friese plaatsnaam)
Wûnseradiel (gemeente)
Alle plaatsen in Nederland, dus ook in Friesland, hebben slechts één officiële naam. Dat is de naam die in bijvoorbeeld notariële akten en in de Gemeentelijke Basisadministratie en in de BAG wordt gebruikt. Dat is in de meeste gevallen de Nederlandse naam, in zes gemeenten – Dantumadeel (officieel Dantumadiel), Tietjerksteradeel (officieel Tytsjerksteradiel), Ferwerderadeel (officieel Ferwerteradiel), Menaldumadeel (officieel Menameradiel), Littenseradeel (officieel Littenseradiel) en Leeuwarderadeel – hebben alle plaatsen echter de Friese naam als de officiële naam. De meeste gemeenten geven echter beide namen aan op de komborden.

Welkomstpakket nieuwe inwoners

Aan nieuwe inwoners van de provincie Friesland wordt een welkomstpakket uitgereikt om informatie te geven over de meertalige situatie. Op jaarbasis gaat het om ruim tienduizend personen.

Inhoud pakket 2008[9]: aanbiedingsbrief provincie, de brochure ‘Taal van het hart’ over meertaligheid, informatie over cursusaanbod van de Afûk, een cursus Fries (Edufrysk) op cd-rom, de dvd meartalenmeartakomst (meer talen, meer toekomst), een theaterbon van Tryater en het Suske en Wiske-verhaal De Alvestêdestunt, de Friese vertaling van De elfstedenstunt.

Nieuwe Friese taalwet

Toenmalig minister Donner van Binnenlandse Zaken kondigde op 12 februari 2011 bij Omrop Fryslân aan dat er een nieuwe Friese taalwet zou komen.[10] Deze wet garandeert iedereen het recht om in de provincie Friesland zelf te kiezen voor de Nederlandse of de Friese taal in het contact met de overheid of in de rechtszaal. Een onderdeel van die wet is de introductie van een Raad voor de Friese taal. Deze raad kan bijdragen aan het stimuleren en waarborgen van het gebruik van de Friese taal.

Sport

Kaatsen in Franeker
‘Typisch Fries’
Een aantal sporten wordt, in meerdere of mindere mate terecht, als ‘typisch Fries’ beschouwd:

Kaatsen: de belangrijke wedstrijd PC op het Sjûkelân in Franeker en de Freulepartij in Wommels.
Fierljeppen (polsstokverspringen): de wedstrijden in Friesland worden gehouden in Bergum, Buitenpost, It Heidenskip, IJlst, Joure en Winsum.
Schaatsen: hoewel schaatsen (vooral hardrijden) ook elders in Nederland populair is, wordt het soms speciaal met Friesland geassocieerd. De Elfstedentocht is het belangrijkste sportevenement van Nederland. Ook het nationale ijsstadion Thialf staat in Friesland (Heerenveen).
Watersport: dankzij de vele meren en waterwegen in Friesland komen ook veel watersportliefhebbers uit andere delen van Nederland en uit Duitsland naar de provincie om er te varen. Bekend zijn het skûtsjesilen en de Sneekweek.
Overige sporten
Voetbal is net als in de rest van Nederland populair. Friesland heeft twee profvoetbalclubs:
sc Heerenveen komt uit in de Eredivisie en speelt thuis in het Abe Lenstra Stadion.
SC Cambuur uit Leeuwarden komt ook uit in de Eredivisie en speelt thuis in het Cambuurstadion.
Sportstad Heerenveen is een sportcomplex dat onder andere het “Epke Zonderland-turncentrum” huisvest, genoemd naar de turner Epke Zonderland.[11] Cultuur

Literatuur

In een overzicht van de Friese literatuur, schrijvers en dichters behoren de Friese renaissanceschrijver Gysbert Japicx en de vooraanstaand dichter uit de 20e eeuw Obe Postma tot de bekendste schrijvers. Naar beiden is een Friese literatuurprijs genoemd.

Media

Regionale dagbladen: Leeuwarder Courant en Friesch Dagblad.
Regionale omroepen: Omrop Fryslân en GPTV.
Regionale film: Centrum voor Film in Friesland met als onderdeel het Fries Film Archief.
Musea

Koninklijk Eise Eisinga Planetarium
In 2014 ontvingen de musea in Friesland in totaal 965.400 bezoeken, ruim 100.000 bezoeken meer ten opzichte van 2013.[12] Volgens Museumfederatie Fryslân ontvingen de volgende musea de meeste bezoekers: Fries Museum/ Verzetsmuseum Friesland, Tresoar, Natuurmuseum Fryslân, Museum Belvédère, Koninklijk Eise Eisinga Planetarium, Natuurcentrum Ameland en het Jopie Huisman Museum.

Evenementen

Oerol Festival, jaarlijks festival op het eiland Terschelling.
Harlinger Visserijdagen, jaarlijks evenement in Harlingen.
Friese Ballonfeesten, jaarlijks evenement in Joure.
Slachtemarathon, een vierjaarlijks sportevenement over de Slachtedijk.
Sneekweek, een internationaal zeilevenement nabij Sneek.
Kunst in de openbare ruimte

In Friesland zijn diverse beelden, sculpturen en objecten geplaatst in de openbare ruimte, zie:

Lijst van beelden in Friesland
Cultuurgebieden

Binnen het Friese cultuurgebied kunnen nog drie grote cultuurgebieden worden onderscheiden: de Kleistreek, de Friese Wouden en de Zuidwesthoek. Ook zijn er gebieden die in mindere mate tot het Friese cultuurgebied behoren, waarvan de bekendsten zijn het gebied ten zuiden van de Tjonger (Ooststellingwerf en Weststellingwerf), het door Hollanders ingepolderde Het Bildt en de Waddeneilanden.

Demografie

Bevolkingsontwikkeling Friesland[13][14] Jaar Inwoners
1714 129.243
1748 135.195
1796 161.513
1811 175.366
1830 204.909
1840 227.859
1850 243.191
1860 269.701
1870 300.863
1880 329.877
1890 335.558
1900 340.263
Jaar Inwoners
1910 363.625
1920 385.362
1930 402.051
1940 424.462
1950 465.267
1960 478.206
1970 521.820
1982 592.314
1990 599.151
1999 621.222
2010 646.305
Bevolkingsontwikkeling Friesland.jpg

De periode 1880-1900 laat een afvlakking van de groei zien. Ten gevolge van de landbouwcrisis emigreerden meer dan 20.000 Friezen naar de Verenigde Staten. In de jaren 50 van de 20e eeuw volgde opnieuw een emigratiegolf naar Noord-Amerika, nu vooral ook naar Canada.[15]

Met een bevolkingsdichtheid van 193 inwoners per km² is Friesland na Drenthe de dunst bevolkte provincie van Nederland.

De prognose is dat de bevolkingsomvang tot 2025 zal groeien tot 657.000 en daarna zal afnemen.[16]

Economie

Friesland heeft van oorsprong een uitgesproken agrarisch karakter. De provincie stond vooral bekend vanwege de veeteelt en de daarmee verbonden zuivelindustrie. Toerisme, met name op de meren in het zuidwesten van de provincie en op de Waddeneilanden, is in de zomer een belangrijke bron van inkomsten. Deze streken kennen in de winter een grote seizoenswerkloosheid. De sterk opkomende dienstensector concentreert zich in Leeuwarden, Drachten en Heerenveen.

De beroepsbevolking bestond in 2009 uit 300.000 personen[17], wat toen 3,8% was van de totale Nederlandse beroepsbevolking. Het bruto binnenlands product van de provincie bedroeg in 2008, € 18,9 miljard[18], oftewel 3,17% van het BBP van Nederland.

Zorg

Ziekenhuizen (beddencapaciteit in 2008)[19]: Medisch Centrum Leeuwarden (753), Tjongerschans (382) in Heerenveen, Nij Smellinghe (339) in Drachten, Antonius Ziekenhuis (307) in Sneek en De Sionsberg (138) in Dokkum.
GGZ Friesland
Bestuur

Politiek

Zetelverdeling Provinciale Staten 2011
Friesland wordt bestuurd vanuit het provinciehuis (Fries: provinsjehûs) aan de Tweebaksmarkt in Leeuwarden. Het college van Gedeputeerde Staten bestaat in de periode 2015-2019 uit een coalitie van CDA, VVD, FNP en SP, onder voorzitterschap van commissaris van de Koning(in) John Jorritsma (VVD).

Zetelverdeling 2015-2019

CDA: 9 zetels (en 2 gedeputeerden), PvdA: 7 zetels, VVD: 5 zetels (en een gedeputeerde), SP: 5 zetels (en een gedeputeerde), PVV: 4 zetels,* FNP: 4 zetels (en een gedeputeerde), ChristenUnie: 3 zetels, D66: 3 zetels, GroenLinks: 1 zetel, 50-plus: 1 zetel en Partij voor de Dieren: 1 zetel.

FFP: 1 uitgetreden PVV-lid is zelfstandig doorgegaan.
Gemeentelijke indeling

Friesland is sinds 1 januari 2014 opgedeeld in 24 gemeenten:

Achtkarspelen
Ameland
Het Bildt
Dantumadiel
De Fryske Marren
Dongeradeel
Ferwerderadiel
Franekeradeel
Harlingen
Heerenveen
Kollumerland en Nieuwkruisland
Leeuwarden
Leeuwarderadeel
Littenseradiel
Menameradiel
Ooststellingwerf
Opsterland
Schiermonnikoog
Smallingerland
Súdwest-Fryslân
Terschelling
Tytsjerksteradiel
Vlieland
Weststellingwerf
Overzicht van de gemeenten (2014)

Overzicht van de gemeenten (2014)
Plaatsen

IJlst
Een overzicht van de plaatsen in Friesland (met Friestalige namen).

Friese elf steden

De Friese elf steden zijn elf plaatsen in de Nederlandse provincie Friesland die stadsrechten hebben gehad en waar tevens de schaatsmarathon Elfstedentocht naar is genoemd.

Grootste plaatsen

De tien grootste woonplaatsen in de provincie naar het aantal inwoners zijn:

Plaatsnaam (Friese naam) Inwoners
1 Leeuwarden (Ljouwert) 97.327
2 Drachten (Drachten) 44.940
3 Sneek (Snits) 33.000
4 Heerenveen (It Hearrenfean) 29.750
5 Harlingen (Harns) 15.000
6 Dokkum (Dokkum) 13.160
7 Joure (De Jouwer) 13.045
8 Franeker (Frjentsjer) 12.997
9 Wolvega (Wolvegea) 12.738
10 Lemmer (De Lemmer) 10.554
Bron: Kamer van Koophandel (1 februari 2012)

Beschermde stads- en dorpsgezichten

Friesland telt tien beschermde stadsgezichten en 46 beschermde dorpsgezichten en een beschermd gebied.

Klimaat

Friesland heeft net als de rest van Nederland een gematigd zeeklimaat. Het klimaat wordt beïnvloed door de Noordzee. Hierdoor ontstaan er verschillen tussen het westen (Waddengebied en IJsselmeerkust) en het oosten van Friesland. De klimaatgegevens zijn van het KNMI meetstation in Leeuwarden. Actuele waarnemingen in Friesland zijn er ook voor de meetstations Terschelling, Vlieland en Stavoren.[20]

Weergemiddelden voor Leeuwarden
Maand jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec Jaar
Hoogste maximum (°C) 12,6 14,4 20,4 26,0 28,7 32,5 31,4 32,8 29,1 23,8 16,4 14,2 32,8
Gemiddeld maximum (°C) 4,6 5,1 8,3 11,4 15,9 18,1 20,3 20,8 17,6 13,4 8,7 5,8 12,5
Gemiddelde temperatuur (°C) 2,4 2,5 5,0 7,4 11,6 14,3 16,4 16,6 13,9 10,1 6,1 3,6 9,2
Gemiddeld minimum (°C) -0,2 -0,4 1,6 3,2 6,9 9,8 12,2 12,0 9,8 6,6 3,3 1,1 5,5
Laagste minimum (°C) -19,9 -16,3 -16,3 -5,9 -1,7 1,3 5,7 5,4 2,0 -6,5 -14,2 -19,2 -19,9
Neerslag (mm) 65,6 42,1 59,4 38,4 51,4 68,7 64,2 60,2 82,1 78,4 83,7 73,0 767,2
Bron: KNMI: Langjarige gemiddelden en extremen, tijdvak 1971 – 2000[21][22] Architectuur

Waterpoort van Sneek
In de Top 100 der Nederlandse UNESCO-monumenten staan drie rijksmonumenten uit Friesland, waarvan twee in Franeker: het stadhuis en het planetarium. Het derde is het ir. D.F. Woudagemaal dat tevens het enige bouwwerk in Friesland is dat tot het Werelderfgoed behoort.

Van de vele kerken in Friesland zijn er ook kerken die hun functie gaan verliezen. Veertig middeleeuwse kerken zijn eigendom van Stichting Alde Fryske Tsjerken. De meer dan zestig klokkenstoelen staan vooral in kleine plaatsen, meestal zonder kerk, of bij een kerk zonder klok. Van de molens in Friesland zijn er meer dan veertig eigendom van Stichting De Fryske Mole. De provincie heeft relatief ook nog veel windmotoren. De watertorens en de meeste vuurtorens hebben hun functie verloren. De Achmeatoren is het hoogste gebouw van Friesland. De waterpoort van Sneek is de bekendste waterpoort van Nederland.

De provincie Friesland telt 4163 gebouwde rijksmonumenten in het rijksmonumentenregister (augustus 2014).[23] Leeuwarden (616) en Harlingen (517) zijn de twee plaatsen met de meeste rijksmonumenten. In een overzicht van plaatsen in Nederland met de meeste monumenten staan ze respectievelijk op de 11e en 15e plaats.

Verkeer en vervoer

Wegen

Verkeersknooppunten: Heerenveen, Joure Leeuwarden en Zurich.
Rijkswegen: A6, A7, A31 en A32.
Provinciale wegen: N351, N353, N354, N355, N356, N357, N358, N359, N361, N369, N380, N381, N383, N384, N390, N392, N393, N712, N910, N913, N917, N918, N919, N924, N927, N928 en N979.
Er liggen negen aquaducten in Friesland, waarvan vier in rijkswegen.

Spoorwegen

Akwadukt Mid-Fryslân in de A32 en het Prinses Margrietkanaal naast de spoorlijn.
In Friesland zijn vier spoorlijntrajecten in gebruik.

Leeuwarden – Zwolle. Treindienst door NS. Stations in Friesland: Leeuwarden – Grou-Jirnsum – Akkrum – Heerenveen – Heerenveen IJsstadion en Wolvega.
Leeuwarden – Groningen. Treindienst door Arriva. Stations in Friesland: Leeuwarden – Achter de Hoven – Leeuwarden Camminghaburen – Hurdegaryp – Veenwouden – Zwaagwesteinde (de Westereen) en Buitenpost.
Leeuwarden – Harlingen. Treindienst door Arriva. Stations: Leeuwarden – Deinum – Dronrijp – Franeker – Harlingen en Harlingen Haven.
Leeuwarden – Stavoren. Treindienst door Arriva. Stations: Leeuwarden – Mantgum – Sneek Noord – Sneek – IJlst – Workum – Hindeloopen – Koudum-Molkwerum en Stavoren.
Voormalige spoorlijnen: Leeuwarden – Anjum, Stiens – Harlingen en Tzummarum – Franeker. De Nederlandsche Tramweg Maatschappij had een aantal tramlijnen in Friesland.

Toekomstige spoorlijn: de spoorlijn Heerenveen – Drachten – Groningen, of een deel ervan, is een mogelijk compensatieproject voor het afblazen van de Zuiderzeelijn.

Scheepvaart

De haven van Harlingen is de belangrijkste haven van Friesland met twee industriehavens voor de zeeschepen. De veerboten liggen in de Veerhaven. Ook is er een Bruine vloot.

De belangrijkste vaarwegen voor de binnenvaart zijn het Prinses Margrietkanaal en het Van Harinxmakanaal. De Friese meren en de meeste andere Friese wateren zijn er voor de pleziervaart. In de zomermaanden is de Johan Frisosluis in Stavoren één van de drukste sluizen in Friesland. Friesland telt meer dan 200 jachthavens.

Veerdiensten in Friesland zijn er over de Waddenzee van en naar de Friese waddeneilanden en de veerponten over de kanalen.

Vliegvelden

Ameland Airport Ballum is een vliegveld gelegen bij Ballum op Ameland.
Vlieland Heliport. Helikopterhaven op Vlieland.
Vliegveld Drachten. Vliegveld nabij Drachten.
Vliegbasis Leeuwarden is een vliegbasis van de Koninklijke Luchtmacht ten noorden van Leeuwarden.
Zie ook

Friesland in brede zin
Friesland van A tot Z
Friezen (het volk)
Lijst van bekende Friezen
Wumkes.nl
Literatuur

De Bosatlas van Fryslân (2009), Noordhoff Atlas Productions, Groningen. ISBN 978-90-01-77904-7
Schroor, Meindert (1993), De wereld van het Friese landschap, Wolters-Noordhoff, Groningen. ISBN 90-01-95519-3
Externe link

Provincie Fryslân
Bronnen, noten en/of referenties
Friesland mooiste provincie van Nederland, Leeuwarder Courant, 15 juni 2010
De wereld van het Friese landschap (Meindert Schroor)
Bunna Ebels, “Oorsprongslegenden, het verschijnsel”, Groniek 189 (2010), 353-368, hier: 361.
Jan de Vries, Nederlands Etymologisch Woordenboek, Koninklijke Brill (Leiden), 1997, p. 176
Provinciaal Blad van Friesland, 1996 nr. 7, uitgegeven 28 maart 1996.
Ook voor rijk heet Friesland Fryslân, Leeuwarder Courant, 10 november 2004.
Uitvoeringsconvenant Friese taal en cultuur 2005, Staatscourant, jaargang 2005, nr. 58, 23 maart 2005: “4.5. De Minister van BZK bevordert dat in relevante wet- en regelgeving van de rijksoverheid de officieel vastgestelde provincienaam Fryslân zal worden gebezigd.”
erfgoedmonitor.nl Archeologische rijksmonumenten.
“‘Re-integratiepakket’ Friese taal voor nieuwe Friezen”. Blik op Nieuws (27 juni 2008). Geraadpleegd op 10 september 2010.
NOS.nl Nieuwe wet voor behoud Friese taal. Geraadpleegd op 13 februari 2011.
http://www.heerenveensecourant.nl/nieuws/18471/turnhal-sportstad-heet-voortaan-“epke-zonderland-turncentrum”/
Museumederatie Fryslân bezoeken aan musea in Friesland. Geraadpleegd op 16 januari 2015.
Overzicht aantal inwoners provincie Friesland 1714 – 2000, Tresoar. Geraadpleegd op 6 februari 2011.
CBS Bevolking Friesland 2010. Geraadpleegd op 6 februari 2011.
Emigratie naar de Verenigde Staten
fryslan.frl Bevolkingsverwachting 2009-2030. Geraadpleegd op 18 maart 2011.
CBS Beroepsbevolking van Friesland in 2009. Geraadpleegd op 11 februari 2011.
CBS Bruto binnenlands product van Friesland. Geraadpleegd op 12 februari 2011.
Beddencapaciteit ziekenhuizen 2008, Nationale Atlas Volksgezondheid
weerstationleeuwarden.nl
KNMI: Langjarige gemiddelden, tijdvak 1971 – 2000
KNMI: Langjarige extremen, tijdvak 1971 – 2000
erfgoedmonitor.nl Gebouwde rijksmonumenten.
Bestuurlijke indeling van Nederland: Provincies Vlag van het Koninkrijk der Nederlanden
Drenthe · Flevoland · Friesland · Gelderland · Groningen · Limburg · Noord-Brabant · Noord-Holland · Overijssel · Utrecht · Zeeland · Zuid-Holland
Nederland · Provincies

Overgenomen van “https://nl.wikipedia.org/w?title=Friesland&oldid=44869845”
Categorieën:
Friesland
NUTS-2-regio
Verborgen categorieën:
Wikipedia:Artikel mist referentie sinds februari 2014
Wikipedia:Commonscat met lokaal zelfde link als op Wikidata
Wikipedia:Coördinaten op Wikidata
Navigatiemenu

Persoonlijke instellingen

Registreren
Niet aangemeld
Overlegpagina IP-adres
Bijdragen IP-adres
Aanmelden
Naamruimten

Artikel
Overleg
Varianten

Weergaven

Lezen
Bewerken
Geschiedenis
Meer

Zoeken

Zoeken
Artikel
Navigatie

Hoofdpagina
Vind een artikel
Vandaag
Etalage
Categorieën
Recente wijzigingen
Nieuwe artikelen
Willekeurige pagina
Informatie

Gebruikersportaal
Snelcursus
Hulp en contact
Donaties
Hulpmiddelen

Links naar deze pagina
Verwante wijzigingen
Bestand uploaden
Speciale pagina’s
Permanente koppeling
Paginagegevens
Wikidata-item
Deze pagina citeren
Afdrukken/exporteren

Boek maken
Downloaden als PDF
In andere projecten

Mediabestanden
In andere talen

Afrikaans
Aragonés
العربية
مصرى
Беларуская
Беларуская (тарашкевіца)‎
Български
Brezhoneg
Català
Čeština
Kaszëbsczi
Cymraeg
Dansk
Deutsch
Ελληνικά
Emiliàn e rumagnòl
English
Esperanto
Español
Eesti
Euskara
فارسی
Suomi
Føroyskt
Français
Nordfriisk
Frysk
Gaeilge
Gàidhlig
Galego
Gaelg
客家語/Hak-kâ-ngî
עברית
Hornjoserbsce
Magyar
Interlingua
Bahasa Indonesia
Íslenska
Italiano
日本語
Basa Jawa
ქართული
한국어
Latina
Lëtzebuergesch
Limburgs
Lietuvių
Latviešu
Македонски
मराठी
Bahasa Melayu
Plattdüütsch
Nedersaksies
Norsk nynorsk
Norsk bokmål
Occitan
Ирон
Polski
پنجابی
Português
Runa Simi
Română
Русский
Scots
Srpskohrvatski / српскохрватски
සිංහල
Simple English
Slovenčina
Soomaaliga
Shqip
Српски / srpski
Seeltersk
Svenska
Kiswahili
Тоҷикӣ
ไทย
Türkçe
Українська
اردو
Tiếng Việt
West-Vlams
Volapük
Winaray
Zeêuws
中文
Bân-lâm-gú
Koppelingen bewerken
Deze pagina is het laatst bewerkt op 10 sep 2015 om 07:46.
De tekst is beschikbaar onder de licentie Creative Commons Naamsvermelding/Gelijk delen, er kunnen aanvullende voorwaarden van toepassing zijn. Zie de gebruiksvoorwaarden voor meer informatie.
Wikipedia® is een geregistreerd handelsmerk van de Wikimedia Foundation, Inc., een organisatie zonder winstoogmerk.
Privacybeleid
Over Wikipedia
Voorbehoud
Ontwikkelaars